“2942 Sayılı Kamulaştırma Kanunu” Çerçevesinde Kamulaştırma Şerhi Ne Anlama Gelir?
Kamulaştırma şerhi, bir taşınmaz üzerinde ileride veya yürürlükte olan bir kamulaştırma işleminin varlığını tapu siciline yansıtan hukuki bir kayıttır. Bu kavramı anlamak için yalnızca hukuki metinlere bakmak yetmez; aynı zamanda tarihsel arka planına, toplumsal bağlamına ve akademik tartışmalarına da göz atmak gerekir.
1. Tarihsel Arka Plan
Türkiye’de kamulaştırma kavramı, özel mülkiyet hakkı ile kamu yararı arasında kurulan bir denge çerçevesinde gelişmiştir. Anayasa’nın 46. maddesinde, “Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hâllerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını… kanunla gösterilen esas ve usullere göre kamulaştırmaya… yetkilidir.” hükmü yer alır. ([Kadim Hukuk ve Danışmanlık][1])
1983 yılında yürürlüğe giren 2942 sayılı Kanun, kamulaştırma sürecinin usullerini, bedel tespitini, tescilini düzenlemiş ve bu çerçevede şerh ve belirtme gibi hukuki kayıtların tapu siciline yapılmasını öngörmüştür. ([Adana Avukat Saim İncekaş][2])
Özellikle idarenin kamulaştırma kararını aldıktan sonra taşınmaz malın kayıtlı olduğu tapu müdürlüğüne şerh bildiriminde bulunması, tapu sicilinde bu sürecin görünür hâle gelmesini sağlar. ([Mevzuat][3])
Bu sistemin ortaya çıkmasında, 20. yüzyılın ikinci yarısında büyük altyapı projelerinin artması, kamu hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve özel mülkiyet haklarının korunması gereklilikleri birlikte rol oynamıştır. Kamulaştırma şerhi, bu tarihsel akışta hem devletin kamu yararına müdahalesini hem de mülkiyet sahiplerinin haklarını koruma isteğini görünür kılmak adına geliştirilmiş bir mekanizmadır.
2. Kamulaştırma Şerhinin Hukuki Niteliği ve İşlevi
Kamulaştırma şerhi, hukuken taşınmaz siciline kaydedilen bir beyan niteliğindedir. Yani malikin tasarruf yetkisini tamamen ortadan kaldırmaz, ancak önemli derecede sınırlandırır. Örneğin, taşınmazın devri, ferağı ya da temliki gibi işlemlerle karşılaşması önceden işaretlenmiş olur. ([Avukatistan][4])
2942 sayılı Kanun’un 7. maddesine göre idare kamulaştırma kararını aldıktan sonra “şerh verilmesini” tapu idaresine bildirir. ([Mevzuat][3])
Ayrıca, Kanun’un 31. maddesinin (b) bendine göre, mahkemece tebligat sonrası taşınmazın devri, ferağı veya temliki yasaklanabilir; bu durumda tapu siciline 31/B şerhi konulur. ([Gayrimenkul Mevzuati][5])
Bu bağlamda, şerh taşınmazın alım‑satımı ya da devri sırasında üçüncü kişilerin hukukî durumu hakkında bilgilendirilmesini sağlar ve kamulaştırma sürecinin şeffaf şekilde yürütülmesine katkı sunar. Böylece malik, alıcı ve kamu idaresi arasında bir hukuki güvence ağı oluşturulur.
3. Günümüzdeki Akademik Tartışmalar
Günümüzde akademik literatürde kamulaştırma şerhi üzerine birkaç önemli tartışma öne çıkar:
- Kamu yararı ve mülkiyet hakkı dengesi: Kamulaştırma şerhi, idarenin kamu yararı amacıyla özel mülkiyete müdahalesini işaret eder. Bu müdahalenin ne ölçüde meşru olduğu, mülkiyet hakkının ne kadar kısıtlanabileceği akademik olarak tartışılmaktadır.
- Şerhin sürekliliği ve kaldırılması: Özellikle 7. maddedeki belirtmelerde şerh tarihinden itibaren altı ay içinde idarenin kıymet tespiti ile tescil isteğinde bulunmaması hâlinde tapu idaresince şerhin resen kaldırılabileceği düzenlemesi dikkat çeker. :contentReference[oaicite:7]{index=7} Bu süre sınırının uygulamadaki karşılığı, malların kısıtsız hale gelmesi ve şerhin belirsiz şekilde kalması sorunu akademik olarak ele alınmaktadır.
- Finansal ve yatırım riskleri: Bir taşınmazın üzerinde şerh bulunması, alıcılar ve yatırımcılar için risk taşıyabilir. Bu yüzden “şerhli taşınmazlar” özel bir kategorizasyon olarak değerlendirilmekte ve bankacılık‑finans çevrelerinde risk analizi açısından önem kazanmaktadır. :contentReference[oaicite:8]{index=8}
- Pratik uygulamalar ve mağduriyetler: Şerh konulmuş taşınmazlarda maliklerin tasarruf haklarının ne ölçüde kısıtlandığı, idarenin süreci ne kadar sorumlu yürüttüğü ve şerhin kaldırılması süreçleri gibi hususlar, uygulamada tartışmalı alanlar yaratmaktadır. Bu nedenle hukukçular ve kamu yönetimi uzmanları arasında şerh uygulamasının adil, hızlı ve öngörülebilir olması gerektiği vurgulanmaktadır.
Öne Çıkan Sorunlar ve Öneriler
– Şerhin süresinin belirsizliği veya idarenin tescil talebinde gecikmesi, malikin belirsizlik yaşamasına yol açabilir.
– Şerhin kaldırılmasına yönelik idare‑maliye işbirliği eksikliği, taşınmaz piyasasında şerhli taşınmazların değerinin düşmesine sebep olabilir.
– İdarelerin kamulaştırma sürecini hızlandırması, malik‑idare ilişkisini olumlu yönde etkiler ve şerh sürecindeki güvensizliği azaltır.
Akademik literatür, bu alanda şerh süreçlerinin daha şeffaf, malikin bilgilendirilmiş rızasının daha güçlü olduğu modellerin geliştirilmesi gerektiğini öne sürmektedir.
4. Sonuç
Kamulaştırma şerhi, yalnızca tapu kayıtlarında görülen teknik bir not değil; özel mülkiyet hakkı ile kamu yararı arasında kurulan hassas bir köprüdür. Hukuken, bir taşınmazın üzerine kamulaştırma işlemi sinyalini veren ve bu sürecin taraflarını bilgilendiren bir şerh niteliği taşır. Tarihsel olarak modern devletin altyapı ihtiyaçları ve mülkiyet haklarının korunması çabası içinde şekillenmiş, günümüzde ise hukuki, ekonomik ve sosyal açıdan önemli tartışma konularından biri olmuştur.
Taşınmaz sahipleri, yatırımcılar ya da hukukçular için bu şerhin anlamını doğru kavramak önemli bir gerekliliktir. Tapu sicilinde bir şerh göründüğünde “Bu taşınmaz üzerindeki kamu tasarrufu süreci nedir?”, “Şerh ne kadar süreyle geçerli olacak?”, “Malik tasarruf haklarını ne ölçüde kullanabilir?” gibi sorular sorulmalıdır.
Eğer bu yazı sizi düşündürdüyse ve kendi deneyimleriniz ya da gözlemleriniz varsa, yorum bölümünde paylaşmanızı isterim. Taşınmaz hukuku, kamulaştırma süreçleri ve şerhler üzerine siz ne düşünüyorsunuz?
[1]: “Kamulaştırma Nedir? Kamulaştırma Nasıl Yapılır? 2025”
[2]: “Kamulaştırma Kanunu (Tam Metni) | 2942 Sayılı Kanun”
[3]: “6203 – Mevzuat”
[4]: “Kamulaştırma Şerhi Nedir? – Avukatistan”
[5]: “2942 Sayılı Kamulaştırma Kanunu 31/b Maddesine Göre Şerh Nedir?”